Sleutels voor effectief begrijpend lezen

Je werkt aan functionaliteit door ervoor te zorgen dat de leesopdrachten voor de leerlingen uitdagend en betekenisvol zijn. Leerlingen moeten een tekst wíllen lezen, bijvoorbeeld

• als ze door het lezen van de tekst een probleem kunnen oplossen,
• als ze getriggerd zijn door de kaft en willen weten wat er met het hoofdpersonage zal gebeuren,
• als ze meer willen weten over het onderwerp.

Geef dus uitdagende, authentieke leesopdrachten waarbij leerlingen met een concreet doel lezen dat aansluit bij hun dagelijkse leven en/of bij hun interesses.

TALENT voorziet geen aparte lessen in begrijpend lezen. In ‘taalvaardigheidslessen’ komen de domeinen lezen, spreken, luisteren en schrijven samenhangend en afwisselend aan bod. Wat een leerling leest, verwerkt hij onmiddellijk in een luister-, spreek- of schrijftaak (en omgekeerd). Aan het begin van de les/lessenreeks (thema) focust de leerkracht met de leerlingen op het lees- en leerdoel, aan het einde van de les/lessenreeks reflecteren ze erop.

Bovendien zijn de lessen taalvaardigheid aan elkaar gelinkt: de inhoud van de eerste taalvaardigheidsles wordt verdergezet in de tweede taalvaardigheidsles enz. Zo werken de leerlingen doorheen het thema samen aan een ‘product’.

De (zo vaak mogelijk authentieke) teksten en verwerkingsopdrachten in die lessen zijn telkens gericht op het eindproduct en daardoor betekenisvol, functioneel èn bovendien motiverend.

“Ik werk graag met TALENT omdat mijn leerlingen na 9 jaar eindelijk weer zin hebben in taal! Ik kan eindelijk zinvolle taalopdrachten geven waarin de leerlingen effectief de link met hun belevingswereld kunnen maken. Ik schuif met plezier mijn taallessen op naar de namiddag omdat de leerlingen niet doorhebben hoeveel talige doelstellingen ze bereiken door de teksten, muzische opdrachten, spelletjes… Ik kan met TALENT mooie arrangementen maken waarin meerdere doelstellingen uit verschillende domeinen aan bod komen.”

-juf Liesbeth, 3e leerjaar-

Interactie kun je opdelen in twee grote luiken: enerzijds de interactie tussen de leerlingen en de leerkracht, anderzijds de interactie tussen de leerlingen onderling.
Het is belangrijk om beide vormen van interactie te integreren tijdens het begrijpend lezen.

TALENT zet sterk in op de interactie tussen leerkracht en leerling voor, tijdens en na het lezen van een tekst.
De handleiding beschrijft een aanpak voor:

• het activeren van de voorkennis en het leesdoel,
• het beklemtonen van inhoudelijke en vormelijke aspecten van de tekst (o.m. door het tussentijds stellen van vragen in de tekst),
• het nagaan of de tekst begrepen is en hoe de tekst zich verhoudt tot de voorkennis en eigen ervaringen enz.

Bovendien stimuleert TALENT de interactie tussen leerlingen. Elk leerjaar hanteert 8 vaste coöperatieve werkvormen (telkens enkele nieuwe en enkele overgedragen vanuit het vorige leerjaar) om leerkrachten en leerlingen vertrouwd te maken met
werkvormen om samenwerkend te leren.
Elke les van TALENT bevat minstens één coöperatieve werkvorm om de leerling-leerling interactie vorm te geven en om het leren van en met elkaar te bevorderen.

“Wij hebben heel positieve ervaringen met de methode. Onze (vooral) taalzwakke leerlingen vinden het begrijpend lezen wel vaak nog moeilijk, maar we merken wel dat de aandacht die er is voor woordenschat, betekenissen… een groot positief effect heeft. De zelfstandigheid wordt bevorderd, maar ook de vele coöperatieve werkvormen binnen één les werpen hun vruchten af. Tot nu toe heel tevreden over TALENT!”
-juf Kim, 2e leerjaar-

Een strategie is een mentale tool die leerlingen inzetten om hun begrip te ondersteunen, te monitoren of te herstellen. Door het gebruik van gepaste strategieën krijgen leerlingen zelf meer greep op het proces van begrijpend lezen, kunnen ze dat proces ook beter bewaken en bijsturen en worden ze zo betere begrijpend-lezers.

TALENT laat leerlingen actief met teksten aan de slag gaan.
Daarbij gebruikt de leerling 7 leesstrategieën die via modelling (hardopdenkend demonstreren) aangebracht en ingeoefend worden.

Oriënteren en plannen
1 Waarom ga ik deze tekst lezen? (leesdoel bepalen)
2 Ik voorspel de inhoud. (op basis van het vluchtig doorkijken van de tekst)
3 Wat weet ik al? (voorkennis activeren)

Uitvoeren van het hoofddoel en het verwerken ervan
4 Ik stel vragen over de tekst. (vanuit het leesdoel)
5 Ik visualiseer de inhoud van de tekst. (in mijn hoofd, schema, web, onderstrepen, aantekeningen maken…)
6 Wat doe ik als ik het niet meer snap? (herlezen, trager lezen, opzoeken, vragen…)

Controleren en reflecteren
7 Ik vat samen. (Heb ik mijn leesdoel bereikt? Kan ik de verkregen informatie gebruiken?)

Hierbij is het eigenaarschap van de leerkracht belangrijk: de handleiding geeft aan in welke lesfasen de strategieën beklemtoond kunnen worden, maar de leerkracht bepaalt op basis van de noden van de leerlingen waar en wanneer hij welke strategie beklemtoont.

Bovendien werden de strategieën ingewerkt in de vraagstellingen bij de teksten, zodat er op een systematische manier aan de verwerking van strategieën gewerkt wordt. Teksten worden daarom ook geregeld meermaals gelezen. Dat helpt bij vlot en vloeiend lezen èn zorgt voor een diepgaandere verwerking.

“Het valt me op dat de leerlingen beter en zelfstandiger beginnen te werken met de methode. Ook het begrijpend lezen gaat steeds beter. Bij jullie ook?”
– juf Kitty in de Facebookgroep TALENT – 2e leerjaar –

Autonoom (of innerlijk) gemotiveerde leerlingen doen het beter op begrijpend-leesgebied in vergelijking met gecontroleerd (of extern) gemotiveerde leerlingen.

Werk daarom zoveel mogelijk aan autonome leesmotivatie.
Die motivatie komt niet alleen door een goede tekstselectie, maar ook door de samenhang met andere didactische sleutels:

• door interactie tijdens de lessen te stimuleren,
• door uitdagende en functionele leestaken te selecteren,
• door effectieve leesstrategieën te kunnen toepassen.

De samenhangende taalvaardigheidslessen van TALENT waarin de (lees)activiteiten in een betekenisvolle, functionele en interactieve context gebeuren, motiveren leerlingen om teksten grondig te lezen.

Bovendien maakt TALENT vlot en vloeiend lezen voor elke leerling haalbaar: de geselecteerde fictiefragmenten in de taalvaardigheidslessen komen uit de TALENTBIB, een speciaal (door 42 Vlaamse jeugdauteurs) geschreven boekenpakket
(aangevuld met enkele klassiekers in de jeugdliteratuur). Deze boeken zijn beschikbaar in meerdere leesniveaus, zodat elke lezer op een uitdagend niveau (zone van naaste ontwikkeling) het boek kan lezen, al dan niet digitaal en met of zonder leesondersteuning.
Deze boeken kregen een plaats op het leerplatform Bingel, zodat elke leerling een eigen virtuele Boekenkast heeft, inclusief vrijblijvende bingeloefeningen op technisch lezen, begrijpend lezen en woordenschatverwerving.
Bovendien oefent een leerling zo het lezen op papier én het ‘digitaal’ lezen. Dat is belangrijk, want digitaal lezen wint aan belang en gebeurt anders dan lezen op papier.

“De leerlingen werkten het hele jaar vol enthousiasme. Ze spelen/beleven/ontdekken taal met de nodige aandacht voor begrijpend lezen, woordenschat en taaldenken. Talent is erg gericht op zelfstandig EN creatief (samenwerken), en heeft absoluut oog voor differentiatie. Eerlijk gezegd voor de juf een serieuze brok ‘lees- en blokwerk’ in het eerste jaar, maar ik kijk er al zo hard naar uit om al dit zeer goed doordachte materiaal nog eens te mogen gebruiken. De collega’s van L2 en L3 zijn ook enthousiast. De juffen van L4 en L6 staan te popelen. “
– juf Ilse, 5e leerjaar na één jaar gebruik van TALENT –

Om een vaardigheid echt onder de knie te krijgen, is het van belang dat leerlingen die vaardigheid ook in andere leergebieden kunnen toepassen.

TALENT stimuleert leerkrachten op 2 manieren om de lessen Nederlands te linken met lessen in andere leergebieden:

Minstens 3 van de thema’s van elk leerjaar linken aan bundels van de WO-uitgave Op verkenning.
Zo werken de leerlingen binnen de lessen Taal en WO aan dezelfde inhoud(en), maar wordt ook de transfer gelegd.
Dit maximaliseert niet alleen de leertijd, het geeft bovendien extra oefenkansen voor het toepassen van leesstrategieën en woordenschat.

De 3 facultatieve Projectbundels van elk leerjaar gaan nog een stap verder. In deze ‘miniprojecten’ komen Taal, Wiskunde, Wereldoriëntatie, Muzische vorming en Media samenhangend aan bod. Strategieën worden er in een totaalproject geëxpliciteerd, herhaald en geoefend.

“Wij geven momenteel het project “Dat is mooi” (rond kunst) en de leerlingen kunnen nu heel goed meelezen in de projectbundel. Een heel tof project, aan te raden! De lesinhouden zijn SUPER!”
– juf Ingrid, in de Facebookgroep TALENT – 2e leerjaar –